Kolajen ve Elastin Lifler

Vücudumuzda kolajen ve elastin lifler cildimizin, kalp ve damar sağlığımızın ve organlarımızın sağlığı açısından son derece önemli yapı taşlarıdır. Bu bölümde “kolajen nedir, elastin lifler nelerdir ve görevleri nelerdir” gibi soruların cevaplarını arayacağız.

Kolajen nedir?

Kolajen kelimesi Yunanca’da “Kolla”: Yapışkan kelimesinden türemiştir. Fransızca’da Collagen: Pişirildiğinde jelatin haline dönüşen bağ dokusu anlamına gelir.

Derimiz, tüm vücudumuzun %16’sını kaplayan en büyük organımızdır.

Kolajen; deri, kemik, kıkırdak, kornea, tırnaklar, dişler, ligamentler ve tendonlar gibi çeşitli bağ dokularındaki ana yapısal proteindir. Proreinlerin yapı taşları olan aminoasit hücre gruplarından oluşmaktadırlar.

Memelilerde vücut proteinin yaklaşık %25’ini kolajenlerden oluşturur. Yaşlanma nedenleri ve mekanizmaları arasında kolajenin sayı ve fonksiyon olarak azalması önemli bir rol oynar.

Kolajen ne işe yarar?

Kolajenin ana rolü vücudunuzun farklı yerlerinde yapı, güç ve destek sağlamaktır.

Kolajenlerin temel görevleri:

• Deriye yapı, güç ve elastikiyet kazandırmak
• Dermis’te (orta deri katmanı) fibroblastların oluşmasına yardım ederek, yeni hücrelerin büyümesine yardımcı olmak
• Ölü deri hücrelerinin atılmasını sağlamak
• İç organları kaplayarak korumak
• Kanın pıhtılaşmasına yardımcı olmaktır.

Kolajen Yapısı

Kolajenlerin genel yapıları ‘üçlü heliks’ şeklindedir. Uzayan fibrilin üçlü heliksini şekillendirmek için bir araya gelen aminoasitlerden oluşurlar. Tersiyer yapısı çok karmaşık olmasına rağmen glisin, prolin ve hidroksiprolin aminoasitlerinin aralıklı tekrarı ile sarmal bir yapıdan oluşur.

Kolajen Tipleri

Vücutta 28 adet kolajen tipi olduğu saptanmıştır. Cildin ana kolajeni, tüm kolajenlerin %90’ını kapsayan Tip I kolajendir.

Tip I kolajen: Deri, kemik, damar, tendon, ligament, fasya ve organ kapsüllerinde bulunur. Vücutta bulunan kolajenin %90’ı tip I kolajendir. Kemiğin organik kısmının ana komponentidir. Örneğin; osteogenesis imperfekta gibi otozomal dominant geçişli bazı hastalıklar Tip I kolajen mutasyonu sonucu meydana gelmektedir.

Tip II kolajen: Kıkırdakta bulunur. Kıkırdağın ana kolajenöz komponentidir. Eklem desteği sağlar. Örneğin; bir kıkırdak hastalığı olan kondrodisplaziler Tip II kolajen mutasyonu sonucu ortaya çıkmaktadır.

Tip III kolajen: Kas, atardamar ve organlarda bulunur. Retikulum lifleri oluşturur. Organların stromasında (gevşek bağ dokusu içinde) bulunur. Örneğin; Ehlers-Danlos hastalığının damarsal tipinde Tip III kolajen hatası vardır.

Tip IV kolajen: Derinin katmanlarında (özellikle bazal lamina tabakasında) bulunur.

Tip V kolajen: Hücre yüzeylerinde, göz korneasında, saçta ve plasentada bulunur. Yumurta kabuğunun zarından elde edilir.

Tip X kolajen: Daha az miktarda bulunan bir kolajendir. Tavuk ve sığırdan elde edilir.

Kolajen Özellikleri

Kolajenler dokularımıza şeklini veren, esneme özelliği olmayan, kuvvete ve gerilmeye dayanıklı liflerden oluşan, deri ve diğer dokuların ana maddesi olan bir çeşit proteindir. Fibroblastlar tarafından sentezlenir ve hücreler arası doku (ECM) içinde depolanırlar.

Yapısal rolleri bulunmaktadır, organizasyonda ve doku içi şeklini vermede önemlidirler.

Numaraları Romen rakamları ile yazılır ve bugüne dek 28 farklı tip kolajen tanımlanmıştır.

Kolajen Yapısı

Elastik Lifler

Kolajenler yanın vücudun yapısında önemli yapı taşlarından birisi de elastik liflerdir. Elastik lifler, “elastik fibriller” veya “sarı fibriller” olarak da bilinir.

Fibroblastlar, endotelial düz kas hücreleri ve hava yolundaki epitelial hücreler tarafından sentezlenir. Elastin proteininden oluşur. Hücreler arası maddenin ana maddelerinden birisidir. Kolajen liflere göre daha kısa, ince ve dallı yapıya sahiptirler.

Elastik fibrillerin görevi dokuya esneklik sağlamaktır. Kolajen demetlerinin etrafını sararak, esneme özellikleri ile gerilmeye karşı direnci arttırırlar. Deri, akciğerler, atardamarlar, toplardamarlar, elastik kartilaj, periodontal ligament ve fetüs dokusu elastik liflerden zengindir. Skar, keloid, cilt fibromalarında elastik lifler yoktur.

Elastik lifler dirençle karşılaşınca oldukça uzarlar, direnç bitince yine eski hallerine dönerler.

Elastik fibrillerin, özellikle dejeneratif hastalıklara bağlı olarak dokuda yığılmalarına “elastosis” adı verilir. Özellikle güneş ışığına bağlı “solar elastosis” foto-yaşlanmanın en önemli sebebidir.

Ciltte Kolajen Kaybını Nasıl Azaltabilirsiniz?

Ciltte kolajen kaybını azaltmanız sizin elinizdedir. Bunun için UV ışıktan mümkün olduğunca uzak durmanız; en az 30 Faktör korumalı güneş kremleri kullanmanız, uzun kollu elbiseler giymeniz, güneş gözlüğü ve şapka kullanmanız önerilmektedir. Ayrıca Akdeniz diyeti ile beslenmeniz, sofranızda mümkün olduğunca fasulye, tam tahıllar, kuruyemişler, meyveler, makul miktarda deniz ürünleri, et, kümes hayvanları, süt ürünleri ve yumurtaya yer vermeniz önemlidir.

Kolajen İçeren Gıdalar, Besinler Nelerdir?

Çorba ve bazı yemeklerin içerisine konulan kemik suları ve ilik kolajen içeren gıdaların başında gelmektedir. Kemik suyuna ilaveten kolajen içeren diğer besinler:

• Kuzu ve sığır eti
• Tavuk ve diğer kümes hayvanlarının etlerinin derisi
• Süt ürünleri
• Balık (Özellikle sardalya, somon balıklarının derisi)
• Sakatatlar (karaciğer, kalp, beyin, kelle paça, işkembe vs)
• Yumurta beyazı ve yumurta kabuğunun zarı

Aloe vera’nın kolajen arttırdığı da gösterilmiştir. Ayrıca kolajenin iyi bir şekilde oluşabilmesi için çilek, böğürtlen, brokoli, ahududu gibi bitkilerin C vitaminine de ihtiyaç vardır.

Ağızdan Alınan Kolajen Takviyeleri

Her zaman kolajen ihtiyacını gıdalarla karşılamak mümkün olmaz. Bu durumda ağızdan alınan (oral) kolajen takviyeleri kurtarıcı olmaktadır. Çünkü sağlıklı bir bireyde kolajen ve elastin liflerin sayı, kalite ve işlevleri oldukça önemlidir. Ağızdan alınan kolajen takviyeleri ise genellikle anti-aging, kozmetik ve medikal amaçlarla pek çok kişi tarafından kullanılmaktadır. Oral kolajen takviyelerinden hangisinin sizin için daha uygun olduğu konusunda hekiminizden veya eczacınızdan bilgi almalısınız.